Kanunun 5. maddesinde ” Ceza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı” başlığı altında çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren gerçek ve tüzel kişilere verilecek cezalar hükme bağlanmıştır. Bu kanundan önce uzun yıllar boyunca karşılıksız çek keşide etmek eylemi cezalandırılmaktayken artık çek karşılığını hesapta bulundurmamak suçun maddi unsuru haline gelmiştir.
Her iki düzenlemeye göre bu tip suçlar bir nevi şekli suç olup ayrıca suçun oluşması için manevi unsur aranmaz. İbraz tarihinde çek karşılığının banka hesabında bulunmaması ve çekin arkasına karşılıksızdır kaşesi vurulması, suçun oluşması için yeterlidir.
Karşılıksız çeki elinde bulunduran hamilin şikayeti üzerine öncelikle koruma tedbiri olarak çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına karar verilir. Eğer bu yönde zaten önceden verilmiş bir karar varsa yasağın devamına karar verilmesi gerekmektedir. Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi, bu tüzel kişi adına çek keşide edenler ve karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı ile ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri hakkında uygulanır.
Yasa her bir çek için binbeşyüz güne kadar adli para cezası öngörmüştür. Cezanın alt sınırı ise çekin karşılıksız kalan kısmına göre belirlenecektir.
Suç faili neye göre belirlenir?
Yasaya göre çek karşılığını ilgili banka hesabında bulundurmakla yükümlü olan kişi, yani çek hesabı sahibi suç failidir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması hâlinde, bu tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler suçun failidir. Eski yasal düzenlemeden farklı olarak çeki düzenleyen (imza eden) kişinin kim olduğuna değil çek karşılığını hesapta bulundurmakla yükümlü olan kişinin kim olduğuna göre fail belirlenmektedir. Bu haliyle yasa büyük mağduriyetlere yol açma kapasitesine sahiptir. Büyük şirketlerde CFO olarak da adlandırılan Mali İşler Müdürü pozisyonundaki beyaz yakalı şirket çalışanları büyük risk altındadır.
Çek hesabı sahibinin gerçek kişi olması yani karşılıksız kalan çekin piyasada bilinen adıyla şahıs çeki olması halinde faili tayin etmek kolay olsa da tüzel kişiliğe sahip şirketlerde failin araştırılarak bulunması gerekmektedir. Çek hesabı sahibinin tüzel kişi olması, yani suça konu çekin şirket çeki olması halinde suç faili yasaya göre, ” tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevlendirilen yönetim organının üyesi, böyle bir belirleme yapılmamışsa yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler”dir.
Bu yasal düzenlemeye göre şirketin Anonim Şirket olması halinde Yönetim Kurulu üyeleri, Limited Şirket olması halinde şirket müdürü suçun faili olarak cezai sorumluluk altındadır. Ancak çek sahibi şirketin yönetim organında iş bölümü yapılarak bir veya birden fazla kişi şirketin mali işlerini yürütmekle yükümlü kılınmışsa bu kişiler yargılanıp ceza alacaklardır.
Şikayet nereye ve nasıl yapılır?
Karşılıksız çek şikayeti, çekin ibraz edildiği yer, çek hesabının bulunduğu yer, çek sahibinin ikametgahı veya çek hamilinin ikametgahının bulunduğu herhangi bir yerdeki İcra Ceza Mahkemesine yapılır. Şikayette “şirket yetkilisi” gibi muğlak bir ifade yerine ticaret sicil kayıtlarına göre şirketi temsil ve ilzama yetkili kişi veya kişilerin mutlaka ismen belirtilmesi gerekir. Çek bilgilerinin şikayet dilekçesine yazılması ve çek fotokopisinin eklenmesi yeterlidir. İcra ceza mahkemelerinde geçerli olan yargılama usulü gereği şikayetçinin kendisi veya icra avukatı duruşmaya katılmadığı takdirde dava düşecektir!